Cerpen

Minggu, 23 Maret 2014


CERPEN

            Cerpen merupakan karangan fiktif yang berisi sebagian kehidupan seseorang atau kehidupan yang diceritakan secara ringkas yang berfokus pada suatu tokoh. Cerita pendek atau sering disingkat sebagai cerpen adalah suatu bentuk prosa naratif fiktif. Cerita pendek cenderung padat dan langsung pada tujuannya dibandingkan karya-karya fiksi yang lebih panjang, seperti novella (dalam pengertian modern) dan novel. Karena singkatnya, cerita-cerita pendek yang sukses mengandalkan teknik-teknik sastra seperti tokoh, plot, tema, bahasa dan insight secara lebih luas dibandingkan dengan fiksi yang lebih panjang. Ceritanya bisa dalam berbagai jenis.
Cerita pendek berasal dari anekdot, sebuah situasi yang digambarkan singkat yang dengan cepat tiba pada tujuannya, dengan paralel pada tradisi penceritaan lisan. Dengan munculnya novel yang realistis, cerita pendek berkembang sebagai sebuah miniatur, dengan contoh-contoh dalam cerita-cerita karya E.T.A. Hoffmann dan Anton Chekhov.
Ciri-ciri cerpen
1.      Bersifat fiktif
2.      Panjang cerpen kurangdari 10.000 kata
3.      Habis dibaca dalam sekali duduk
4.      Memiliki kesan tunggal (aspek kehidupan)
5.      Bersifat padu,padat dan intensif
6.      Terdapat konflik tetapi tidak sampai menimbilkan perubahan nasib pelaku utama
7.      Hanya terdapat satu alur saja
8.      Perwatakan/penokohan dilukiskan secara singkat

A.  Unsur Intrinsik
Unsur yang membangun karya itu sendiri
1)      Alur
Rangkaian peristiwa yang membentuk sebuah cerita
Bagian-bagian alur :
a.       Tahap penyituasian atau pengantar/pengenalan
Tahap pembukaan cerita atau pemberian informasi awal, terutama berfungsi untuk melandasi cerita yang dikisahkan pada tahap berikutnya.
b.      Tahap pemunculan konflik
Tahap awal munculnya konflik. Konflik dapat berkembang pada tahap berikutnya . Peristiwa-peristiwa yang menjadi inti cerita semakin mencengangkan dan menegangan.
c.       Tahap klimaks
Konflik-konflik yang terjadi atau ditimpakan kepada para tokoh cerita mencapai titik intensitas puncak yang biasanya di alami oleh tokoh-tokoh utama.
d.      Tahap peleraian
Penyelesaian pada klimaks , ketegangan di kendurkan , konflik-konflik tambahan di beri jalan keluar, kemudian cerita di akhiri, disesuaikan dengan tahap akhir di atas.
e.       Tahap penyelesaian
Konflik sdah diatasi/diselesaikan oleh tokoh. Cerita dapatdi akhiri dengan gembira ata sedih.

2)      Tokoh
Tokoh adalah pelaku pada sebuah cerita. Tiap-tiap tokoh biasanya memiliki watak , sikap, sifat dan kondisi fisik yang disebut dengan perwatakan/karakter. Dalam cerita terdapat tokoh protagonis (tokoh utama), antagonis (lawan tokoh protagonis) dan tokoh figuran / tokoh pendukung cerita.

3)      Penokohan (perwatakan/karakterisasi)
Pemberian sifat pada pelaku-pelaku cerita. Sifat yang diberikan akan tercermin pada pikiran, ucapan, dan pandangan tokoh terhadap sesuatu.
2 metode yang digunakan:
1.         Metode analitik. Metode penokohan yang memaparkan atau menyebutkan sifat tokoh secara langsung, misal, pemarah, penakut, sombong, pemalu, keras kepala.
2.         Metode dramatic. Metode penokohan yang tidak langsung memaparkan atau menggambarkan sifat tokoh melalui:
·         Penggambaran fisik (berpakaian, postur tubuh, bentuk rambut, warna kulit)
·         Penggambaran melalui cakapan yang dilakukan tokoh lain
·         Teknik reaksi tokoh lain yang berupa pandangan, pendapat, sikap, komentar.

4)      Latar
Latar merupakan keterangan yang menyebutkan waktu, ruang dan suasana terjadinya peristiwa pada sebuah karya sastra
Jenis-jenis latar :
·         Latar waktu
Keterangan tentang kapan peristiwa itu terjadi . Misal, pagi,siang, sore, malam.
·         Latar tempat
Keterangan tempat peristiwa itu terjadi. Misal di rumah, di sekolah.
·         Latar suasana
Latar suasana menggambarkan peristiwa yang terjadi. Misal, gembira, sedih romantis.

5)      Sudut pandang
Posisi pengarang pada sebuah cerita . Terdiri :
·         Sudut pandang orang pertama
Menggunakan kata ganti “aku” sebagai pelaku utamanya.
·         Sudut pandang orang ke dua
Menggunakan kata ganti “kamu” sebagai pelaku utamanya.
·         Sudut pandang orang ke tiga
Menggunakan kata ganti “ia, dia, mereka” sebagai pelaku utamanya.
·         Sudut pandang campuran
Menggunakan kata ganti “aku” dan “kamu” sebagai pelaku utamanya.

6)      Tema
Gagasan utama/pikiran pokok.
Tema merupakan pokok pembicaraan yang mendasari cerita . Tema bersifat menjiwai keseluruhan cerita dan mempunyai generalisasi yang umum, oleh karena itu, untuk menemukan tema sebuah karya fiksi harus disimpulkan dari seluruh cerita, tak hanya bagian-bagian tertentu dari cerita. Tema sebagai salah satu unsur karya fiksi sangat berkaitan erat dengan unsur-unsur yang lainnya.

7)      Amanat
Pesan yang ingin disampaikan pengarang melalui karyanya kepada pembaca / pendengar. Pesan bisa berupa harapan, nasehat, kritik dan sebagainya.

B.  Unsur Ekstrinsik
Unsur ekstrinsik adalah unsur-unsur yang berada di luar karya sastra, tetapi secara tidak langsung mempengaruhi bangunan atau sistem organisme karya sastra. Unsur ekstrinsik meliputi:
-  Nilai-nilai dalam cerita (agama, budaya, politik, ekonomi)
-  Latar belakang kehidupan pengarang
-  Situasi sosial ketika cerita itu diciptakan

               

Tembung Saloka



TEMBUNG SALOKA 

Saloka yaiku unen-unen kang ajeg panganggone, mawa teges entar lan ngemu surasa pepindhan. Nanging sing dipindhake wong.

Tuladha :

A

  • Adhang adhang tetese embun, tegesé njagakke barang mung trima sak olèh-olèhé.
  • Adigang, adigung, adiguna, tegesé, wong aja ngandhelaké kaluwihané dhéwé waé. Adigang iku tegesé: kakuwatané. Adigung iku tegesé: gedhéné. Adiguna iku tegesé: kapinterané.
  • Agama ageming aji, tegesé agama dadi panuntun marang tingkah laku lan bisa ngatonaké sapa sejatining dhiri.
  • Aja dumeh, tegesé sapa waé aja ngagungaké jabatan, kasudibyan, utawa kalungguhané. Upamané, aja sewenang-wenang. Dupèh wong sugih ngenyèk sing mlarat, dupèh wong pinter ngenyèk sing bodho, dupèh gagah utawa ayu ngenyèk sing èlèk. Wong urip kudu brayan karo liyan, ing ngarsaning Gusti Allah kabèh menungsa utawa barang sing urip liyanè padha waé.
  • Aja golek wah, mengko dadi owah, tegesé aja mburu marang pandelenganing liyan utawa tumandang kang mung golèk pangaleman. Kabèh mau bisa njalari édan dhéwé.
  • Aji godhong garing utawa aji godhong aking, tegesé wis ora ana ajiné babar pisan. Wong sing tumindak culika utawa cidra ing janji biasané banjur ora diajèni déning masarakat saubengé. Saking ora ana ajiné prasasat aji godhong garing.
  • Ajining dhiri dumunung ana ing lathi, ajining raga ana ing busana, tegesé aji pamulyaning (kakurmataning) wong ana ing tutur pangucapé. Banjur aji pamulyaning sing njaba ana ing sandhangané sing dienggo.
  • Alon-alon waton kelakon, tegesé wong iku ora usah kesusu. Yèn nglakokaké barang iku bisa alon-alon waé, angger kelakon. Yèn kesusu malah ora tekan ing panggonan sing dituju.
  • Ambeg parama arta, tegesé ndhisikaké tugas kuwajiban sing utama. Dadi nduwèni rasa tanggung jawab sing dhuwur.
  • Ana catur mungkur, tegesé ora gelem ngrungokaké rerasan kang ora becik. Ing ukara iki, tembung catur tegesé omongan utawa pirembugan.
  • Ana dhaulate ora ana begjane, tegesé wis arep nemu kabegjan, nanging ora sida.
  • Anak polah bapak kepradah, tegesé Kelakuané anak iku apa waé sing nanggung wong tuwané. Anak iku dadi tanggungjawab wong tuwané, kalebu kabèh tidak tanduk anak. Yèn ana tindak tanduk anak sing salah, wong tuwa mesthi mèlu-mèlu disalahké wong liya. Sewaliké nèk ana tindak tanduk anak sing apik/bener, wong tuwané biasané mèlu disanjung. Iku sebabé wong tua kudu ndhidhik putra-putriné sing bener, sing ora nyalahi aturan-aturan agama, tata krama lan liya-liyané.
  • Angon mangsa, tegesé golèk wektu kang prayoga kanggo tumindak.
  • Angon ulat ngumbar tangan, tegesé nyawang kahanan jalaran arep nyolong utawa tindak culika.
  • Asu belang kalung wang, tegesé wong asor nanging sugih.
  • Asu gedhe menang kerahe, tegesé wong gedhé lan nduwé panguwasa menang kuwasané.
  • Asu marani gepuk utawa asu marani gebug, tegesé njarak marani bebaya.
  • Asu rebutan balung, tegesé rebutan barang kang sepélé.
  • Ati bengkong oleh oncong, tegesé wong sing nduwé niyat ala olèh dalan.

B

  • Baladewa ilang gapite utawa Gatutkaca ilang gapité, tegesé wong kang ilang kaluhurané. Baladewa iku wayang sing gagah pideksa, nanging wayang yèn ilang gapité ora bisa dienggo déning dhalang. Gapit iku kayu utawa lulang penyu sing kanggo njepit wayang supaya bisa ditancepké ing debog lan bisa jejeg.
  • Banyu pinerang, tegesé pasulayané sedulur mesthi énggal pulihé.
  • Bathang lelaku, tegesé lelungan ngliwati panggonan sing mbebayani.
  • Bathok bolu isi madu, tegesé Wong asor nanging sugih kapinteran.
  • Becik ketitik, ala ketara, tegesé tumandang apa waé, mengko bakal bisa ketitik (dimangertèni) endi sing becik endi sing ala (ora becik). Paribasan iki uga asring dienggo kanggo ngelingaké supaya ora susah was sumelang yèn tumindak bener, amarga ala-beciké bakal dimangertèni utawa katon.
  • Belo melu seton, tegesé bisane mung melu-melu, ora ngerti sing dikarepake.
  • Bubuk olèh lèng, tegesé wong sing duwé niyat ala olèh dalan.
  • Busuk ketekuk, pinter keblinger, tegesé sing bodho lan sing pinter padha-padha nemu cilaka.

C

D

E

F

G

H

  • Harda walépa tegesé tumindak sing ora patut, ditakoni malah ganti takon
  • Hasta kukila warsa tegesé pralambang saka wong urip nalika wis tuwa umuré
  • Hèr gung raja manah anung tegesé wong sugih, pangkaté dhuwur, lembah manah, lan ngurmati sapadha-padha
  • Hèru cakra tegesé sang raja sing dipercaya ngeculaké rakyaté saka kasangsaran
  • Holopis kuntul baris tegesé nindakake pagawéyan bebarengan
  • Hyang kalingga surya tegesé panuntun gedhé sing bisa ngayomi lan misuwur ing bebrayan
  • Hyang Sukma Adiluwih tegesé kabèh sing ana ing donya iki wis dadi kersané Gusti, kaya ngapa apiké gawéyan manungsa isih adoh banget sampurnane saka apa sing dicipta dening Allah

I

J

K

L

M

N

O

P

R

S

T

U

W

Y